1. Tội lợi dụng quyền tự do dân chủ theo quy định của Bộ luật Hình sự
Theo Điều 331 của Bộ luật Hình sự, việc "lợi dụng các quyền tự do dân chủ" một cách sai lệch có thể dẫn đến việc xâm phạm đến lợi ích của Nhà nước, cũng như quyền và lợi ích hợp pháp của các tổ chức và cá nhân. Mức hình phạt cho việc này được quy định cụ thể như sau:
- Nếu ai đó sử dụng các quyền như tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do tín ngưỡng, tôn giáo, tự do tụ tập, và các quyền tự do dân chủ khác để xâm phạm đến những lợi ích trên, họ có thể bị áp dụng hình phạt từ cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ trong khoảng thời gian không quá 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
- Nếu hành động vi phạm của họ ảnh hưởng đến an ninh, trật tự và an toàn xã hội, mức hình phạt có thể tăng lên, từ 02 năm đến 07 năm tù.
2. Phân tích các yếu tố cấu thành tội lợi dụng quyền tự do dân chủ
2.1. Khách thể
Tội phạm trong trường hợp này gây tổn thương lợi ích Nhà nước và xâm phạm đến quyền lợi ích hợp pháp của các tổ chức và cá nhân thông qua việc lợi dụng các quyền tự do dân chủ được quy định trong Hiến pháp.
2.2. Mặt khách quan:
Người vi phạm tội này thực hiện các hành vi lợi dụng các quyền tự do như tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do tín ngưỡng, tôn giáo, tự do tụ tập, và các quyền dân chủ khác để vi phạm lợi ích của Nhà nước và các tổ chức, cá nhân. Những quyền này, mặc dù là quyền cơ bản được Hiến pháp bảo vệ, nhưng không được sử dụng để gây tổn hại cho lợi ích cộng đồng.
Có trường hợp người vi phạm tội sử dụng các quyền này một cách sai lệch với mục đích cá nhân, như viết báo không chính xác, đăng tin đồn không có căn cứ, gây rối, hoặc tố cáo không có cơ sở, dẫn đến mất uy tín và ảnh hưởng đến sự ổn định của cộng đồng.
2.3. Mặt chủ quan
Tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ không yêu cầu có động cơ hay mục đích cụ thể. Điều quan trọng là hành động phải được thực hiện cố ý, có thể là trực tiếp hoặc gián tiếp. Một điểm cần lưu ý là nếu người vi phạm tội có mục đích rõ ràng như "chống chính quyền nhân dân", thì họ sẽ phải chịu trách nhiệm theo các tội phạm liên quan đến hành vi đó, chứ không chỉ riêng tội lợi dụng quyền tự do dân chủ.
2.4. Chủ thể
Mọi người, bất kể địa vị hay bậc lớp xã hội, đều có thể trở thành chủ thể của tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ nếu họ thực hiện các hành vi vi phạm như được quy định trong luật hình sự. Việc xác định ai là chủ thể của tội phạm sẽ dựa trên khả năng họ có trách nhiệm hình sự và tuân thủ luật pháp.
3. Bản án về tội lợi dụng các quyền tự do dân chủ xâm phạm lợi ích Nhà nước
3.1. Bản án 13/2020/HS-ST ngày 07/09/2020
Nội dung:
Nguyễn Hữu M sử dụng tài khoản Facebook cá nhân để đăng tải và chia sẻ những thông tin sai sự thật và xúc phạm lực lượng Công an, chính quyền Thành phố Hà Nội và Bộ Y tế. Trong khoảng thời gian từ tháng 11/2019 đến tháng 02/2020, Nguyễn Hữu M đã đăng tải 86 bài viết có nội dung xâm phạm đến uy tín và danh dự của các tổ chức và cá nhân. Trong đó, có bài viết đăng ảnh xe của Cảnh sát cơ động với chú thích xuyên tạc.
3.2. Bản án số 94/2019/HS-PT
Nội dung:
Tài khoản Facebook "Quach Nguyen Anh K" đã đăng tải hình ảnh cờ “03 sọc” (cờ của chế độ Việt Nam cộng hòa trước đây) và cảm xúc “Hy vọng một ngày nào đó lá cờ này sẽ bay trên khắp đất nước Việt Nam”. Cơ quan điều tra đã xác định rằng Quách Nguyễn Anh K đã đăng tải, chia sẻ và bình luận trực tiếp trên video livestream với nội dung xuyên tạc và xúc phạm Đảng và Nhà nước, vi phạm các chính sách và đường lối của Đảng Cộng Sản Việt Nam và Nhà nước.
Những bản án trên minh họa rõ ràng sự nghiêm trọng của việc lợi dụng các quyền tự do dân chủ để xâm phạm, xuyên tạc và gây ảnh hưởng đến uy tín, danh dự của Nhà nước, các tổ chức và cá nhân. Trong bối cảnh quốc gia, việc bảo vệ và duy trì trật tự, an ninh xã hội là một ưu tiên hàng đầu, việc lợi dụng các quyền tự do một cách không đúng đắn sẽ dẫn đến hậu quả nghiêm trọng. Các bản án trên đều chứng minh rằng pháp luật sẽ không để cho những hành vi vi phạm trên tồn tại mà sẽ truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật. Đồng thời, các bản án cũng nhấn mạnh tầm quan trọng của việc nâng cao nhận thức, giáo dục cộng đồng về việc sử dụng và trải nghiệm các quyền tự do dân chủ một cách trách nhiệm và có ý thức, đồng lòng góp phần xây dựng một xã hội văn minh, công bằng và tiến bộ.