1. Có thể dùng biện pháp cấm đi khỏi nơi cư trú để thay thế cho tạm giam không?
Từ những quy định được trình bày, chỉ có bảo lĩnh và đặt tiền bảo đảm được xem là biện pháp ngăn chặn thay thế cho tạm giam. Điều này có nghĩa là không thể dùng biện pháp "cấm đi khỏi nơi cư trú" để thay thế cho tạm giam.
2. Các trường hợp được hủy bỏ hoặc thay đổi biện pháp ngăn chặn
Điều 125 Bộ luật Tố tụng Hình sự quy định về việc hủy bỏ hoặc thay thế biện pháp ngăn chặn trong quá trình xử lý hình sự. Cụ thể:
- Biện pháp ngăn chặn cần được hủy bỏ trong các trường hợp sau:
- Quyết định không khởi tố vụ án hình sự;
- Đình chỉ điều tra hoặc đình chỉ vụ án;
- Đình chỉ điều tra đối với bị can hoặc đình chỉ vụ án đối với bị can.
- Bị cáo được Tòa án tuyên không có tội hoặc được miễn hình phạt nhưng nhận án treo, hình phạt cảnh cáo, phạt tiền, cải tạo không giam giữ;
- Cơ quan có thẩm quyền (điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án) có quyền hủy bỏ biện pháp ngăn chặn khi thấy không còn cần thiết hoặc thay thế bằng biện pháp khác;
- Đối với biện pháp ngăn chặn do Viện kiểm sát phê chuẩn trong giai đoạn điều tra, việc hủy bỏ hoặc thay thế bằng biện pháp khác cần được Viện kiểm sát quyết định;
- Trước khi hết thời hạn áp dụng biện pháp ngăn chặn (trong vòng 10 ngày), cơ quan đã đề xuất áp dụng biện pháp này cần thông báo cho Viện kiểm sát để quyết định việc hủy bỏ hoặc thay thế.
Tóm lại, Bộ luật Tố tụng Hình sự rất cụ thể và nghiêm ngặt về việc xem xét, hủy bỏ hoặc thay thế biện pháp ngăn chặn trong quá trình xử lý hình sự để đảm bảo quyền lợi và công bằng cho các bên liên quan. Biện pháp ngăn chặn có thể được hủy bỏ hoặc thay thế bởi cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền. Khi hủy bỏ thì biện pháp ngăn chặn mới có thể nghiêm khắc hơn hoặc ít nghiêm khắc so với biện pháp ngăn chặn cũ đang được thi hành.
3. Các biện pháp ngăn chặn nào có thể thay thế biện pháp tạm giam?
3.1. Bảo lãnh
Bảo lãnh là một biện pháp ngăn chặn được áp dụng thay thế cho tạm giam trong quá trình tố tụng hình sự. Thay vì giam giữ bị can, bị cáo, họ được giới thiệu với một hình thức đảm bảo khác để đảm bảo sự hiện diện của mình trong quá trình xét xử. Quyết định về việc áp dụng bảo lĩnh thường dựa trên đánh giá về mức độ nguy hiểm của hành vi và tình hình cá nhân của người bị tố giác.
3.2. Đặt tiền để bảo đảm
Đặt tiền để bảo đảm là một biện pháp ngăn chặn thay thế tạm giam, được áp dụng dựa trên đánh giá về mức độ nguy hiểm của hành vi và tình hình tài chính cá nhân của người bị can, bị cáo. Nếu được áp dụng, người bị can, bị cáo hoặc người thân của họ sẽ phải đặt một khoản tiền nhất định như một hình thức đảm bảo cho việc tham gia các phiên xét xử và tuân thủ các điều khoản khác.
Tuy nhiên, người bị can, bị cáo phải tuân thủ một số điều khoản quan trọng, như không bỏ trốn, không tiếp tục phạm tội, không can thiệp vào quá trình tố tụng và không gây áp lực lên các bên liên quan. Nếu vi phạm, họ sẽ bị tạm giam và số tiền đã đặt làm đảm bảo sẽ bị tịch thu, đóng góp vào ngân sách nhà nước.
Điều này giúp đảm bảo tính công bằng và hiệu quả của quá trình tố tụng, đồng thời cũng bảo vệ quyền lợi và tài sản của các bên liên quan.
4. Một số vấn đề vướng mắc, bất cập đối với việc áp dụng biện pháp tạm giam
Hiện nay, thủ tục tạm giam bị can và bị cáo trong giai đoạn chuẩn bị xét xử sơ thẩm tuân theo BLTTHS và hướng dẫn từ Nghị quyết số 04/2004/NQ-HĐTP ngày 05/11/2004 của Hội đồng Thẩm phán TANDTC. Tuy nhiên, trong thực tế, còn một số khó khăn.
Ví dụ, bị can Nguyễn Văn A bị VKSQS khu vực X Quân khu Y truy tố về tội "Trộm cắp tài sản" theo Điều 173 BLHS. Tòa án nhận vụ án vào ngày 28/3/2022. Bị can A được tạm giam đến 29/3/2022. Khi thời hạn tạm giam còn 02 ngày, vào 28/3/2022, Chánh án Tòa án quyết định tiếp tục tạm giam A để đảm bảo quy trình xét xử. Về việc này, có hai quan điểm chính:
- Theo quan điểm thứ nhất: Theo BLTTHS, thời hạn chuẩn bị xét xử tội phạm ít nghiêm trọng là 30 ngày sau khi Tòa án nhận vụ án. Nếu thời hạn tạm giam còn lại ít hơn 05 ngày, Tòa án có quyền ra quyết định tạm giam ngay từ khi nhận vụ án, không cần chờ lệnh tạm giam từ VKSQS;
- Theo quan điểm thứ hai: Thời hạn tạm giam cần xem xét từ ngày sau khi kết thúc lệnh tạm giam trước đó. Nếu Tòa án ra quyết định tạm giam mới, nó có thể gây trùng lặp với lệnh tạm giam hiện tại từ VKSQS, tuy không vi phạm luật nhưng có thể tạo khó khăn cho bị can và cơ quan thi hành án.
Ngoài ra, một số tình huống không có quy định rõ ràng về tạm giam. Ví dụ, khi hội đồng xét xử quyết định tạm giam và sau đó lại quyết định hoãn phiên tòa hoặc chuyển hồ sơ cho Viện kiểm sát điều tra bổ sung, thời hạn tạm giam có thể hết.
Do những khó khăn này, cần cập nhật và điều chỉnh quy định tại Điều 278 BLTTHS để đảm bảo tính pháp lý và công bằng.