1. Người tham gia tố tụng hình sự là ai?
Người tham gia tố tụng hình sự là cá nhân, cơ quan, tổ chức tham gia hoạt động tố tụng hình sự theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự. Họ có thể là người có quyền và lợi ích hợp pháp trong vụ án, người có liên quan đến hành vi phạm tội hoặc sự tham gia của họ là cần thiết để làm sáng tỏ sự thật khách quan của vụ án.Người tham gia tố tụng hình sự được chia thành hai nhóm chính
Người tham gia tố tụng hình sự theo nghĩa vụ pháp lý được pháp luật quy định, bao gồm những chủ thể sau:
- Người tố giác, báo tin về tội phạm, kiến nghị khởi tố theo pháp luật quy định;
- Hay là người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố;
- Người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp;
- Người bị bắt hoặc người bị tạm giam;
- Bị can hoặc bị cáo;
- Người bào chữa;
- Người làm chứng;
- Người chứng kiến;
- Người giám định theo pháp luật quy định;
- Người định giá tài sản;
Người tham gia tố tụng hình sự theo ý chí của mình: Bao gồm:
- Người đại diện theo pháp luật của pháp nhân phạm tội, người đại diện khác theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự;
- Người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của bị hại, đương sự;
- Người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của người bị tố giác, bị kiến nghị khởi tố.
2. Phân tích chi tiết về những người tham gia tố tụng
2.1. Người tố giác, báo tin về tội phạm, kiến nghị khởi tố
Người tố giác, báo cáo về tội phạm, và kiến nghị khởi tố là một phân khúc người tham gia tố tụng, đóng vai trò là những cá nhân cung cấp thông tin về hành vi phạm tội. Thông tin mà họ cung cấp tạo cơ sở cho các cơ quan có thẩm quyền thực hiện quá trình tố tụng, đồng thời kiểm tra và xác minh về sự tồn tại của các dấu hiệu tội phạm. Qua quá trình này, cơ quan có thẩm quyền có thể quyết định việc khởi tố vụ án hình sự.
2.2. Người bị tố giác, người bị kiến nghị khởi tố
Người bị tố giác hoặc người bị kiến nghị khởi tố là những cá nhân tham gia vào quá trình tố tụng khi họ bị tố giác hoặc có kiến nghị khởi tố. Tình trạng này xuất phát từ việc họ được đánh giá là đã thực hiện các hành vi vi phạm tội, theo đánh giá của người tố giác hoặc người kiến nghị khởi tố.
2.3. Người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp, người bị bắt
Người bị giữ trong tình huống khẩn cấp và người bị bắt đều là những cá nhân tham gia quá trình tố tụng. Người bị giữ trong trường hợp khẩn cấp là những người được giữ theo các lý do quy định tại Điều 110 của Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015, nhằm ngăn chặn nguy cơ trốn thoát hoặc hủy hỏa chứng cứ, gây cản trở quá trình điều tra. Các quyền và nghĩa vụ của họ khi tham gia tố tụng được quy định theo Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015.
Người bị bắt là những người tham gia vào quá trình tố tụng khi bị bắt quả tang trong vụ án hoặc bị bắt dựa trên quyết định truy na của cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền. Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 cũng quy định về quyền và nghĩa vụ của người bị bắt khi tham gia vào quá trình tố tụng.
2.4. Người bị tạm giữ
Người bị tạm giữ là người mà hành vi của họ chứa đựng dấu hiệu của tội phạm và có thể tiếp tục phạm tội hoặc gây cản trở cho quá trình giải quyết vụ án. Họ có thể bị giữ trong các tình huống khẩn cấp, bắt quả tang khi phạm tội, bị bắt dựa trên quyết định truy nã, hoặc do họ tự thú và đã có quyết định tạm giữ. Việc tạm giữ những người này là để ngăn chặn và làm rõ hành vi phạm tội, từ đó đưa ra những quyết định tố tụng phù hợp trong quá trình giải quyết vụ án.
2.5. Bị can
Bị can là cá nhân hoặc tổ chức phải đối mặt với quyết định khởi tố từ cơ quan có thẩm quyền trong quá trình tố tụng, do đã thể hiện các dấu hiệu của hành vi phạm tội. Khi cơ quan tiến hành tố tụng xác định rõ hành vi của người hoặc tổ chức đó có dấu hiệu của tội phạm, quyết định khởi tố bị can sẽ được đưa ra.
2.6. Bị cáo
Bị cáo là cá nhân hoặc tổ chức đã được Tòa án quyết định đưa ra xét xử. Quyền và nghĩa vụ của bị cáo, khi là pháp nhân, được thực hiện thông qua người đại diện theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự.
2.7. Bị hại
Bị hại là một đối tượng tham gia tố tụng, có thể là cá nhân trực tiếp gặp thiệt hại về thể chất, tinh thần, tài sản hoặc là cơ quan, tổ chức bị ảnh hưởng về tài sản và uy tín do tội phạm gây ra hoặc có khả năng gây ra đe dọa.
2.8. Những người tham gia tố tụng khác
Ngoài những thành phần trên, khi tham gia quá trình tố tụng, còn những người tham gia khác như:
- Người làm chứng, người chứng kiến;
- Người giám định;
- Người phiên dịch, dịch thuật;
- Người bào chữa.
3. Những bất cập hiện nay đối với những người tham gia tố tụng hình sự
Hiện nay, pháp luật tố tụng hình sự Việt Nam đã có nhiều quy định tiến bộ, bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng. Tuy nhiên, vẫn còn một số bất cập cần được khắc phục, cụ thể như sau:
- Về cơ quan tiến hành tố tụng:
- Thẩm quyền của cơ quan tiến hành tố tụng chưa rõ ràng, gây khó khăn trong quá trình áp dụng. Ví dụ, quy định về thẩm quyền điều tra của Cơ quan điều tra Bộ Quốc phòng đối với các tội phạm xảy ra trong khu vực quân sự chưa được quy định cụ thể;
- Một số quy định về trách nhiệm của cơ quan tiến hành tố tụng chưa được thực hiện nghiêm túc, dẫn đến việc vi phạm quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng. Ví dụ, việc vi phạm thời hạn tố tụng, việc không thông báo đầy đủ quyền và nghĩa vụ cho người tham gia tố tụng.
- Về người bị tố giác, bị kiến nghị khởi tố:
- Quy định pháp luật về quyền và nghĩa vụ của người bị tố giác, bị kiến nghị khởi tố chưa được thực hiện đầy đủ. Ví dụ, quyền được gặp thân nhân, luật sư của người bị tố giác, bị kiến nghị khởi tố chưa được bảo đảm đầy đủ theo pháp luật quy định.
- Về bị can, bị cáo:
- Quy định pháp luật về quyền và nghĩa vụ của bị can, bị cáo chưa được thực hiện đầy đủ. Ví dụ, quyền được bào chữa của bị can, bị cáo chưa được bảo đảm đầy đủ.
- Về bị hại:
- Quyền và nghĩa vụ của bị hại chưa được thực hiện đầy đủ. Ví dụ, quyền được tham gia tố tụng của bị hại chưa được bảo đảm đầy đủ.
- Về người làm chứng:
- Quyền và nghĩa vụ của người làm chứng chưa được thực hiện đầy đủ. Ví dụ, quyền được bảo vệ tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm của người làm chứng chưa được bảo đảm đầy đủ.
- Về người giám định:
- Quyền và nghĩa vụ của người giám định chưa được thực hiện đầy đủ. Ví dụ, quyền được bảo vệ kết luận giám định của người giám định chưa được bảo đảm đầy đủ theo đúng pháp luật quy định.
Việc khắc phục những bất cập về người tham gia tố tụng hình sự là cần thiết để bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của người tham gia tố tụng, góp phần nâng cao hiệu quả của hoạt động tố tụng hình sự.
Xem thêm bài viết: Quy định quyền nhà đầu tư khi chủ đầu tư không hoàn trả tiền đặt cọc
Trên đây là những thông tin xoay quanh đề tài những người tham gia tố tụng hình sự theo quy định pháp luật. Để có thể được hỗ trợ cũng như tìm hiểu thông tin, quy định của pháp luật về những người tham gia tố tụng hình sự, Quý khách có thể liên hệ Luật Ánh Ngọc để được tư vấn bởi đội ngũ luật sư, chuyên viên pháp lý dày dặn kinh nghiệm.