1. Hợp đồng mượn tài sản là gì?
Điều 494 Bộ luật Dân sự 2015 quy định:
"Điều 494: Hợp đồng mượn tài sản
Hợp đồng mượn tài sản là sự thỏa thuận giữa các bên, theo đó bên cho mượn giao tài sản cho bên mượn để sử dụng trong một thời hạn mà không phải trả tiền, bên mượn phải trả lại tài sản đó khi hết thời hạn mượn hoặc mục đích mượn đã đạt được."
Như vậy, hợp đồng mượn tài sản là hợp đồng chuyển giao quyền sử dụng tài sản. Theo đó, bên mượn có quyền chiếm hữu và sử dụng tài sản, tức là có quyền quản lý, khai thác công dụng của tài sản, hưởng hoa lợi trong thời hạn mượn. Quan hệ mượn tài sản được hình thành kể từ thời điểm chuyển giao tài sản. Sau khi các bên thỏa thuận xong nội dung cơ bản của hợp đồng nhưng chưa chuyển giao tài sản, không thể bắt buộc các bên phải thực hiện nghĩa vụ của họ.
Trong hợp đồng mượn tài sản, bên cho mượn chuyển giao tài sản của mình cho bên kia sử dụng trong một thời hạn theo thỏa thuận mà không nhận được sự đền bù nào từ bên mượn tài sản. Do vậy, vì lợi ích của bên mượn tài sản nên bên cho mượn tự giác tham gia hợp đồng mà không tính toán đến lợi ích kinh tế. Sau khi bên cho mượn đã đồng ý cho bên kia mượn tài sản nhưng vì một lí do nào đó họ không chuyển giao tài sản cho bên mượn, thì không thể buộc bên có tài sản phải thực hiện lời hứa của mình. Vì vậy, hợp đồng mượn tài sản là một hợp đồng thực tế. Động cơ để các bên xác lập hợp đồng mượn tài sản thường xuất phát từ việc tương trợ giúp đỡ nhau khắc phục khó khăn trong cuộc sống hàng ngày. Hợp đồng mượn tài sản là một hợp đồng thực tế, chỉ phát sinh hiệu lực khi có sự chuyển giao tài sản, vì vậy mặc dù hợp dồng đã được giao kết mà bên cho mượn chưa chuyển giao tài sản, thì hợp đồng chưa phát sinh hiệu lực.
2. Đối tượng của hợp đồng mượn tài sản
Trong hợp đồng mượn tài sản, đối tượng của hợp đồng là một hoặc nhiều tài sản. Tài sản ơ đây được hiểu là vật có thực, chiếm hữu được thực tế và vật đó có thể sử dụng, đem lại lợi ích cho người mượn. Đối tượng của hợp đồng mượn tài sản phải là vật đặc định, vật không tiêu hao. Sau khi hết hạn của hợp đồng, bên mượn phải trả lại tài sản trong tình trạng ban đầu khi mượn, nếu làm hư hỏng, mất mát thì phải bồi thường thiệt hại.
3. Đặc điểm của hợp đồng mượn tài sản
- Là hợp đồng không có đền bù: Bên mượn tài sản có quyền sử dụng tài sản của bên cho mượn mà không phải trả tiền sử dụng tài sản.
- Là hợp đồng đơn vụ: Bên cho mượn tài sản có quyền yêu cầu bên mượn trả lại tài sản mượn khi tới hạn hoặc mục đích mượn đã đạt được. Bên mượn có nghĩa vụ trả lại tài sản mượn theo yêu cầu của bên cho mượn.
- Là hợp đồng thực tế: Khi chuyển giao tài sản cho bên mượn là thời điểm phát sinh quyền và nghĩa vụ của các bên.
4. Các phần quan trọng trong hợp đồng mượn tài sản
Độ dài và mức độ phức tạp của hợp đồng mượn tài sản phụ thuộc vào quy mô, giá trị tài sản và phạm vi, điều kiện sử dụng cùng với các yêu cầu pháp lý. Tuy nhiên, nhìn chung, có một số phần quan trọng luôn xuất hiện hợp đồng mượn tài sản. Bao gồm những thông tin sau:
4.1. Chi tiết tài sản mượn
Trong phần này, hợp đồng cần ghi rõ các thông tin chi tiết về tài sản được cho mượn. Bao gồm tên tài sản, trạng thái tài sản, giá trị tài sản, bất kỳ đặc điểm nào khác liên quan đến tài sản. Việc cung cấp thông tin chi tiết về tài sản đảm bảo tính minh bạch và tránh những hiểu lầm trong quá trình mượn.
Chẳng hạn, nếu tài sản được trả lại sau khi cho mượn nhưng có hình dáng khác với lúc ban đầu, và nếu hợp đồng không ghi rõ trạng thái ban đầu của tài sản, bên cho vay có thể không có quyền đòi bên mượn đền bù thiệt hại. Vì vậy, lập hợp đồng mượn tài sản cụ thể và minh bạch sẽ giúp tránh những tranh chấp và xung đột sau này.
4.2. Quyền và nghĩa vụ của các bên
Bên cho mượn cam kết giao tài sản đầy đủ, chất lượng và đúng thời gian, địa điểm đã thỏa thuận. Trong trường hợp tài sản không đảm bảo chất lượng và bên cho mượn biết nhưng không thông báo, bên cho mượn phải bồi thường thiệt hại cho bên mượn. Tuy nhiên, nếu bên mượn đã biết về tình trạng không đảm bảo chất lượng của tài sản, trách nhiệm bồi thường không thuộc về bên cho mượn. Bên cho mượn không yêu cầu bên mượn trả lại tài sản trước thời hạn, trừ khi hợp đồng không xác định thời hạn.
Bên mượn tài sản phải hoàn trả đủ số tiền mượn khi đến hạn, trong trường hợp tài sản là vật thì phải trả lại đúng chủng loại, số lượng, chất lượng đã thoả thuận. Nếu không thể giao trả được vật thì bên mượn có thể, sau sự đồng ý của bên cho mượn, hoàn trả giá trị của vật bằng tiền tại thời điểm và địa điểm đã thỏa thuận.
4.3. Lãi suất (nếu có)
Căn cứ Điều 468 Bộ luật Dân sự 2015 quy định về lãi suất:
- Lãi suất vay sẽ được thỏa thuận bởi các bên và không vượt quá 20% mỗi năm, trừ khi có quy định khác trong pháp luật. Trong trường hợp số tiền lãi đã thỏa thuận vượt quá mức lãi suất tối đa, phần lãi suất vượt quá này sẽ không có hiệu lực.
- Nếu có thỏa thuận phải trả lãi nhưng không có rõ ràng về lãi suất hoặc có tranh chấp về lãi suất, lãi suất trong thời gian cho vay sẽ bằng 50% lãi suất tối đa (20%) tại thời điểm cho vay. Thời hạn trả nợ cũng sẽ được thỏa thuận giữa các bên.
4.4. Thời hạn của hợp đồng
Hợp đồng không xác định thời hạn:
- Trong trường hợp hợp đồng mượn tài sản không có kỳ hạn và không tính lãi, bên cho mượn có quyền yêu cầu trả lại tài sản. Bên mượn cũng có quyền trả tài sản vào bất kỳ thời điểm nào, nhưng phải thông báo trước một cách hợp lý cho bên cho mượn, trừ khi có thỏa thuận khác.
- Đối với hợp đồng mượn tài sản không có kỳ hạn nhưng có lãi, bên cho vay có quyền đòi lại tài sản bất cứ lúc nào nếu thông báo trước một cách hợp lý cho bên mượn và được trả lãi đến thời điểm trả lại tài sản. Bên mượn cũng có thể trả lại tài sản bất cứ lúc nào, nhưng phải thông báo trước hợp lý cho bên cho mượn. Trong trường hợp này, bên mượn chỉ phải trả lãi cho đến ngày hoàn trả được thực hiện.
Hợp đồng có thời hạn:
- Đối với hợp đồng mượn tài sản không có lãi suất và có kỳ hạn, bên mượn có thể trả lại tài sản bất cứ lúc nào, nhưng phải thông báo trước cho bên cho mượn một cách hợp lý. Bên cho mượn cũng có quyền đòi lại tài sản trước thời hạn nếu có sự đồng ý của bên mượn.
- Đối với hợp đồng mượn tài sản có thời hạn và có lãi suất, bên mượn có quyền trả tài sản trước thời hạn, nhưng phải trả lãi cho toàn bộ thời hạn, trừ khi có thỏa thuận khác hoặc quy định khác theo pháp luật.
4.5. Sử dụng tài sản mượn
Các bên có thể giao kết tài sản mượn chỉ được sử dụng cho mục đích đã thỏa thuận. Bên cho mượn có quyền kiểm tra việc sử dụng tài sản và yêu cầu trả lại tài sản sớm nếu bên mượn vẫn tiếp tục sử dụng tài sản không đúng mục đích đã thỏa thuận, dù đã được cảnh báo trước.
Nếu có phát sinh thêm các điều khoản nằm ngoài hợp đồng, thì các bên sẽ tự thỏa thuận với nhau và không được trái với pháp luật.
5. Hợp đồng mượn tài sản mẫu