1. Định nghĩa người thứ ba ngay tình là gì ?
Từ năm 1995 tại Bộ Luật dân sự đã có các quy định về bảo vệ người thứ ba ngay tình. Tuy nhiên đến Bộ Luật dân sự năm 2005 và Bộ Luật dân sự hiện nay năm 2015 đều chưa quy định cụ thể định nghĩa người thứ ba ngay tình.
Căn cứ Điều 180 Bộ Luật Dân sự năm 2015 chỉ có quy định về việc chiếm hữu ngay tình là việc mà người chiếm hữu có căn cứ để tin rằng mình là người có quyền đối với tài sản chiếm hữu. Trái với quy định về chiếm hữu không ngay tình là việc người chiếm hữu biết hoặc phải biết rằng mình không có quyền đối với tài sản đang chiếm hữu.
Như vậy, ta có thể hiểu một cách chung nhất, người thứ ba ngay tình là người đang chiếm hữu ngay tình tài sản, người đó có căn cứ để tin là tài sản đó mình có quyền chiếm hữu vì không biết hoặc không thể biết người đã thực hiện giao dịch với mình là người không có quyền chuyển giao đỏi với tài sản giao dịch. Người thứ 3 ngay tình hoàn toàn ngay thẳng, trung thực khi tham gia vào giao dịch đó.
Nhằm bảo vệ quyền lợi chính đáng của người thứ ba ngay tình và sự ổn định trong giao dịch dân sự, quy định pháp luật ngày càng được sửa đổi, hoàn thiện theo hướng bảo vệ quyền lợi người thứ ba ngay tình đầy đủ hơn.
>>> Xem thêm: Giao dịch dân sự vô hiệu: Hậu quả pháp lý và giải quyết tranh chấp
2. Bảo vệ quyền lợi người ngay tình trong giao dịch có đối tượng là tài sản không đăng ký quyền sử hữu
Theo Khoản 1 Điều 133 Bộ Luật Dân sự năm 2015, trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu có đối tượng là tài sản không đăng ký quyền sở hữu đã được chuyển giao cho người thứ ba ngay tình thì giao dịch được xác lập với người thứ ba ngay tình vẫn có hiệu lực. Trừ trường hợp tại Điều 167 tại Bộ Luật này, cụ thể:
- Người chiếm hữu ngay tình hoặc người thứ ba ngay tình có được động sản này thông qua hợp đồng không có đền bù với người không có quyền định đoạt tài sản
- Trong trường hợp là hợp đồng có đền bù thì chủ sở hữu có quyền đòi lại động sản bị lấy cắp, bị mất hoặc bị chiếm hữu ngoài ý chí của chủ sở hữu.
Như vậy, pháp luật quy định để người thứ ba được xem là ngay tình khi người thứ ba đó không có đủ cơ sở để biết mình tham gia vào một giao dịch dân sự với người không có quyền định đoạt tài sản hoặc tài sản là đối tượng của giao dịch trước đó đã bị vô hiệu và người thứ ba có đủ cơ sở để tin là tài sản đó cùng với chủ thể tham gia giao dịch với mình có đủ điều kiện tham gia giao dịch theo quy định pháp luật.
Trường hợp này thường xuyên xảy ra với những loại tài sản không cần đăng ký quyền sở hữu như: điện thoại, máy tính laptop, xe đạp,… Tuy nhiên nếu người thứ ba tham gia giao dịch dân sự không có đền bù với người không có quyền định đoạt tài sản như: thừa kế, tặng cho,… hoặc trong trường hợp giao dịch bị lấy cắp, bị trộm mất hoặc trong những trường hợp khác chiếm hữu ngoài ý chí của chủ sở hữu thì giao dịch với người thứ ba bị vô hiệu và chủ sở hữu tài sản đó có quyền đòi lại tài sản.
Bảo vệ quyền lợi người ngay tình trong giao dịch có đối tượng là tài sản không đăng ký quyền sử hữu
Ví dụ: Vì ham mê chơi điện thử, A (13 tuổi) đã bán điện thoại của bố cho anh B để lấy tiền.
- Trường hợp 1: Anh B chiếc điện thoại này cho anh C
Theo Điều 21 Bộ Luật Dân sự năm 2015 thì giao dịch giữa A và anh B là giao dịch vô hiệu vì anh B giao dịch với A là người chưa đủ 15 tuổi. Ngoài ra việc bán chiếc điện thoại này của A không nhằm vì mục đích phục vụ nhu cầu sinh hoạt thiết yếu hàng ngày, đồng thời bố mẹ của A cũng không biết về giao dịch này. Mặc dù giao dịch ban đầu là chiếc điện thoại đã bị vô hiệu, nhưng giao dịch giữa anh B và anh C vẫn có hiệu lực, vì thuộc trường hợp giao dịch dân sự vô hiệu nhưng đối tượng của dịch là tài sản không phải đăng ký đã được chuyển giao cho người thứ ba ngay tình thì giao dịch được xác lập, thực hiện với người thứ ba vẫn có hiệu lực (Theo khoản 1 Điều 133 Bộ Luật Dân sự năm 2015).
Như vậy, chiếc điện thoại mà anh C mua từ anh B là tài sản không phải đăng ký quyền sở hữu theo quy định. Do đó, anh C được xác định là người thứ ba ngay tình khi không có cơ sở để biết chiếc điện thoại mình mua là đối tượng tài sản trong giao dịch trước đó bị vô hiệu. Trong trường hợp này, anh C được pháp luật bảo vệ quyền lợi và chủ sở hữu chiếc điện thoại là bố của A không có quyền đòi lại tài sản từ anh C.
- Trường hợp 2: Anh B tặng anh C chiếc điện thoại này
Sau khi mua chiếc điện thoại này từ A, anh B đã tặng anh C. Căn cứ theo điều 167 của Bộ Luật Dân sự năm 2015 thì bố A vẫn có quyền đòi lại chiếc điện thoại vì anh C có được chiếc điện thoại này khi được anh B tặng cho là hợp đồng không có đền bù.
Mặt khác, nếu anh B không phải mua chiếc điện thoại từ A mà anh B đã trộm cắp chiếc điện thoại này thì bố của A vẫn có quyền đòi lại tài sản mặc dù anh C không biết anh B đã trộm.
3. Bảo vệ quyền lợi người ngay tình trong giao dịch có đối tượng là bất động sản hoặc động sản có đăng ký quyền sở hữu
Trong trường hợp giao dịch dân sự bị vô hiệu nhưng tài sản đã được đăng ký với cơ quan nhà nước có thẩm quyền, sau đó tài sản được chuyển giao bằng một giao dịch dân sự khác cho người thứ ba ngay tình và người này căn cứ vào việc đăng ký đó mà xác lập, thực hiện giao dịch thì giao dịch đó không bị vô hiệu (Theo Khoản 2 Điều 133 Bộ Luật Dân sự năm 2015).
Như vậy có thể hiểu, người thứ ba ngay tình tham gia giao dịch dân sự đối với tài sản đã đăng ký với cơ quan nhà nước có thẩm quyền, mặc dù tài sản đó là đối tượng của 1 giao dịch dân sự trước đó đã bị vô hiệu thì giao dịch dân sự này vẫn phát sinh hiệu lực với người thứ ba ngay tình, vì người thứ ba ngay tình đã dựa vào việc đăng ký đó để xác lập, thực hiện giao dịch. Trong trường hợp này người thứ ba ngày tình sẽ được pháp luật bảo vệ khi xảy ra tranh chấp.
Ví dụ: Anh A chuyển nhượng nhà cho anh B, anh B đã trả tiền và được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Sau đó anh B chuyển nhượng nhà cho anh C, anh C đã trả tiền và được cấp giấy chứng nhận quyền sử dụng đất. Một thời gian sau, hợp đồng anh A và anh B bị vô hiệu nhưng giao dịch của anh B và anh C vẫn được công nhận hợp pháp, không bị vô hiệu.
Bảo vệ quyền lợi người ngay tình trong giao dịch có đối tượng là bất động sản hoặc động sản có đăng ký quyền sở hữu
4. Bảo vệ quyền lợi người ngay tình trong trong giao dịch có đối tượng là tài sản phải đăng ký quyền sở hữu nhưng chưa được đăng ký
Trong trường hợp tài sản phải được đăng ký quyền sở hữu với cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhưng chưa thực hiện thì giao dịch dân sự với người thứ ba bị vô hiệu, trừ trường hợp người thứ ba ngay tình nhận được tài sản này thông qua bán đấu giá tại tổ chức có thẩm quyền hoặc giao dịch với người có bản án, quyết định của cơ quan nhà nước có thẩm quyền là chủ sở hữu nhưng sau này chủ thể đó không còn là người có quyền định đoạt tài sản do bản án, quyết định bị huỷ, sửa (Theo quy định tại khoản 2 Điều 133 Bộ Luật Dân sự năm 2015).
Ví dụ: Anh A và anh B là bạn bè thân thiết lâu năm nên anh A đã cho anh B mượn xe máy để sử dụng trong thời gian dài. Vì thiếu tiền trả nợ, anh B đã tự ý bán chiếc xe máy đó cho anh C mà không hỏi ý kiến của anh A. Vì ham giá rẻ và không tìm hiểu trước quy định pháp luật, anh C đã mua chiếc xe này mà không có giấy tờ xe. Vậy trong trường hợp này, anh C được xác định là người thứ 3 không ngay tình vì với loại tài sản như xe máy, anh C bắt buộc phải biết là sẽ có đăng ký xe. Do đó, anh C sẽ không được pháp luật bảo vệ quyền lợi và phải trả lại tài sản cho chủ sở hữu nếu anh A có kiện đòi lại tài sản.
Tuy nhiên, theo quy định pháp luật nếu người thứ ba tham gia giao dịch dân sự mà đối tượng là tài sản chưa được đăng ký với cơ quan nhà nước có thẩm quyền nhưng người thứ ba nhận được tài sản đó thông qua bán đầu giá tại tổ chức có thẩm quyền hoặc giao dịch với người theo bản án, quyết định là chủ sở hữu tài sản đó nhưng sau đó bị huỷ, sửa lại bản án. Trong trường hợp này người thứ ba vẫn được pháp luật bảo vệ. Bởi lẽ, trong trường hợp này người thứ ba đã có căn cứ vào việc tài sản đã được thông qua bán đấu giá tại tổ chứ đấu giá có thẩm quyền hoặc căn cứ vào bản án, quyết đinh của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Do đó, người thứ ba xác lập, thực hiện giao dịch với tài sản là đối tượng này không bị vô hiệu, mặc dù tài sản đó là đối tượng của giao dịch trước đó đã vô hiệu.
Bên cạnh đó, để bảo vệ cho quyền lợi chủ sở hữu thực sự của tài sản và bảo vệ quyền lợi cho cả người thứ ba ngay tình khi tham gia giao dịch dân sự liên quan đến đối tượng của giao dịch là một tài sản. Mặc dù chủ sở hữu không có quyền đòi lại tài sản từ người thứ ba ngay tình nhưng vẫn có quyền khởi kiện, yêu cầu chủ thể có lỗi dẫn đến giao dịch được xác lập với bên thứ ba phải hoàn trả các chi phí hợp lý cùng với bồi thường thiệt hại.
Ví dụ: Anh A và chị B ly hôn, theo bản án hôn nhân và gia đình, tài sản anh A được nhận sau khi ly hôn chị B là ngôi nhà. Anh A tiến hành chuyển nhượng ngôi nhà này cho anh C. Trong thời gian anh C làm thủ tục đăng ký theo quy định thì bản ánh được sửa theo kháng nghị giám đốc thẩm của Viện kiểm soát nhân tối cao, theo đó bản án công nhận ngôi nhà đó không còn là của anh A mà thuộc về chị B chứ không phải là của anh A. Nhưng trong trường hợp này, giao dịch của anh A và anh C vẫn có hiệu lực, mặc dù anh A không còn là chủ sở hữu ngôi nhà. Lúc này, chị B có quyền yêu cầu anh A hoàn trả lại chi phí đã chuyển nhượng và bồi thường thiệt hại (nếu có).
>>> Có thể bạn quan tâm:
- Hậu quả pháp lý của hành vi chiếm hữu không có căn cứ pháp luật.
- Chiếm hữu ngay tình là gì và lợi ích thu được từ chiếm hữu ngay tình
Trên đây là những tư vấn của Luật Ánh Ngọc về bảo vệ quyền lợi người thứ ba ngay tình. Các bạn khi tham gia giao dịch dân sự cần có sự cẩn trọng trong việc xác lập giao dịch dẫn sự, nhất là với các giao dịch dân sự liên quan đến tài sản có giá trị lớn. Để có sự an toàn, yên tâm nhất, các bạn hãy liên hệ với Luật Ánh Ngọc để nhận sự hỗ trợ từ những luật sư có nhiều năm kinh nghiệm trong lĩnh vực này. Hãy liên hệ ngay với chúng tôi để nhận được tư vấn miễn phí.