Pháp luật Việt Nam về tội cưỡng ép quan hệ tình dục

1. Khái niệm "cưỡng ép quan hệ tình dục"

Cưỡng ép quan hệ tình dục được hiểu là là hành vi tình dục bất đồng ý mà một người áp đặt lên một người khác bằng cách sử dụng sức ép, đe dọa, hoặc bất kỳ hành động nào mà nạn nhân không đồng ý. Hiện nay, Bộ luật Hình sự năm 2015, được sửa đổi và bổ sung vào năm 2017 không có quy định về tội "cưỡng ép quan hệ tình dục". Tuy nhiên, hành vi này được cụ thể hóa bằng nhiều tội danh khác nhau, bao gồm: Tội hiếp dâm (điều 141) và tội cưỡng dâm(Điều 143).

Xem thêm bài viết: Bảo vệ danh dự cá nhân: Xử lý tội xúc phạm danh dự người khác

2. Quy định pháp luật về các tội phạm liên quan đến hành vi "cưỡng ép quan hệ tình dục"

 Hành vi hiếp dâm và hành vi cưỡng dâm là những hành vi vi phạm pháp luật, xâm phạm đến con người và sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo quy định:

2.1. Quy định pháp luật về tội hiếp dâm

  2.1.1. Cấu thành tội hiếp dâm

• Chủ thể của tội hiếp dâm: Chủ thể của tội hiếp dâm là bất kỳ người nào từ đủ 14 tuổi trở lên và có năng lực trách nhiệm hình sự. Điều này đảm bảo rằng người có khả năng phạm tội và đủ tuổi để hiểu về hậu quả của hành vi của họ sẽ bị trừng phạt nếu họ vi phạm.
• Khách thể của tội hiếp dâm: Tội hiếp dâm xâm phạm tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của con người. Hành vi này là một sự xâm phạm nghiêm trọng đối với quyền lợi và sự toàn vẹn cá nhân của nạn nhân.
• Mặt khách quan của tội hiếp dâm: Tội hiếp dâm đặt ra một số yếu tố quan trọng liên quan đến hành vi:

• Dùng vũ lực: Người phạm tội sử dụng vũ lực để ép buộc nạn nhân vào hành vi tình dục trái với ý muốn của họ. Điều này có thể bao gồm sử dụng vũ khí hoặc bạo lực thể chất để đe dọa nạn nhân;
• Đe dọa bằng vũ lực: Tội hiếp dâm cũng áp dụng trong trường hợp người phạm tội dùng sự đe dọa bằng vũ lực để tạo áp lực tinh thần lên nạn nhân và buộc họ thực hiện hành vi tình dục;
• Lợi dụng tình trạng không thể tự vệ được của nạn nhân: Đây là một yếu tố quan trọng trong cấu thành tội hiếp dâm. Người phạm tội lợi dụng tình trạng của nạn nhân, khi họ không thể tự vệ được, để thực hiện hành vi tình dục. Tình trạng này có thể là do nạn nhân bị bất kỳ tình trạng nào, chẳng hạn như tai nạn, tình trạng yếu đuối, hay mất khả năng tự vệ;
• Thủ đoạn khác: Ngoài các yếu tố cơ bản, tội hiếp dâm cũng áp dụng trong trường hợp người phạm tội sử dụng các thủ đoạn khác để buộc nạn nhân tham gia vào hành vi tình dục trái với ý muốn của họ. Các thủ đoạn này có thể bao gồm đầu độc nạn nhân hoặc lừa dối họ bằng cách hứa hẹn hoặc tạo ra các tình huống đánh lừa;

• Mặt chủ quan của tội hiếp dâm: Tội hiếp dâm chỉ được cấu thành khi hành vi này được thực hiện với lỗi cố ý trực tiếp, tức là người phạm tội có ý định thực hiện hành vi hiếp dâm mà họ đã biết là trái với pháp luật và ý muốn của nạn nhân.

Ví dụ: Hành vi chồng đe dọa, đánh đập và ép vợ quan hệ được xác định là hành vi hiếp dâm.

  2.1.2. Mức xử phạt đối với tội hiếp dâm

• Khung cơ bản: Phạt tù từ 02 năm đến 07 năm
• Khung hai: Phạt tù từ 07 năm đến 15 năm khi phạm tội trong các trường hợp sau đây:

• Có tổ chức;
• Đối với người mà người phạm tội có trách nhiệm chăm sóc, giáo dục, chữa bệnh;
• Nhiều người hiếp một người;
• Phạm tội 02 lần trở lên;
• Đối với 02 người trở lên;
• Có tính chất loạn luân;
• Làm nạn nhân có thai;
• Gây thương tích, gây tổn hại cho sức khỏe hoặc gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60%;
• Tái phạm nguy hiểm.

• Khung ba: Phạt tù từ 12 năm đến 20 năm hoặc tù chung thân khi phạm tội trong các trường hợp sau đây:

• Gây thương tích, gây tổn hại cho sức khỏe hoặc gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
• Biết mình bị nhiễm HIV mà vẫn phạm tội;
• Làm nạn nhân chết hoặc tự sát.

• Khung bốn: Phạt tù từ 05 năm đến 10 năm khi phạm tội đối với người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi.

Ngoài các mức trừng phạt tù, người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định trong khoảng thời gian từ 01 năm đến 05 năm. Điều này nhằm đảm bảo rằng những người vi phạm sẽ chịu trách nhiệm và không được tự do hoặc có quyền tham gia vào các hoạt động có liên quan đến tội phạm.

 2.2. Quy định pháp luật về tội cưỡng dâm

  2.2.1. Cấu thành tội cưỡng dâm

• Khách thể của tội cưỡng dâm:

• Tội cưỡng dâm tập trung vào việc xâm phạm quyền tình dục và nhân phẩm của con người. Trong hầu hết các trường hợp, nạn nhân của tội phạm này thường là phụ nữ, và do đó, tôn trọng danh dự và phẩm giá của phụ nữ được coi trọng và bảo vệ đặc biệt;
• Tội cưỡng dâm xảy ra khi người phạm tội sử dụng sự uy hiếp, mua chuộc hoặc lợi dụng tình trạng quẫn bách của nạn nhân. Nạn nhân không được đảm bảo các quyền lợi, tự do lựa chọn, và họ chịu tác động tâm lý từ phía người phạm tội.

• Mặt khách quan của tội cưỡng dâm:

• Về hành vi: Tội cưỡng dâm không yêu cầu việc sử dụng vũ lực như tội hiếp dâm. Thay vào đó, nó liên quan đến việc sử dụng uy hiếp tinh thần, đe dọa, đánh đạp, hoặc dọa giết nạn nhân để thực hiện hành vi quan hệ tình dục mà nạn nhân không đồng ý. Tội cưỡng dâm có thể xảy ra khi nạn nhân miễn cưỡng đồng ý do bị tác động tâm lý mạnh mẽ hoặc do họ không có khả năng tự do lựa chọn;
• Người bị hại lệ thuộc vào người phạm tội: Nạn nhân thường phụ thuộc vào người phạm tội từ nhiều mặt, bao gồm vật chất, tinh thần, xã hội, tín ngưỡng, quan hệ gia đình hoặc công tác. Người phạm tội cần có sự ảnh hưởng hoặc uy thế để kiểm soát tư tưởng của người bị hại;
• Người bị hại đang trong tình trạng quẫn bách: Nạn nhân thường gặp khó khăn lớn về kinh tế hoặc đang đối diện với tình trạng quẫn bách. Họ cần sự giúp đỡ và thường không có lựa chọn khác ngoài phụ thuộc vào người phạm tội;
• Miễn cưỡng giao cấu: Người bị hại có thể có khả năng kháng cự, nhưng họ vẫn đồng ý một cách miễn cưỡng theo điều kiện mà người phạm tội đưa ra. Họ tự nguyện giao cấu một cách miễn cưỡng dưới áp lực hoặc tác động tinh thần mạnh mẽ từ người phạm tội;
• Người bị hại là người từ đủ 16 tuổi trở lên: Người bị hại đã đủ tuổi để tự quyết định về việc đồng ý hay không đồng ý tham gia vào hành vi quan hệ tình dục. Điều này áp dụng cho những người từ đủ 16 tuổi trở lên, và tôn trọng quyền tự quyết định của họ là rất quan trọng.

• Mặt chủ quan của tội cưỡng dâm: Xác định với lỗi cố ý trực tiếp và gây thương tích hoặc tổn hại cho người khác.
• Chủ thể của tội cưỡng dâm: Chủ thể của tội cưỡng dâm có thể là bất kỳ người nào có đủ năng lực trách nhiệm hình sự, bất kể giới tính. Tuy nhiên, trên thực tế, đa số người phạm tội cưỡng dâm là nam giới.

Ví dụ: Anh H và chị T yêu nhau và nảy sinh quan hệ tình dục với nhau. Anh H đã sử dụng điện thoại quay lại làm kỷ niệm. Tuy nhiên, khi chị T muốn chấm dứt tình cảm thì anh H dùng video trước đó đe dọa và ép buộc người yêu phải quan hệ tình dục với mình, nếu không sẽ đăng lên mạng xã hội và gửi cho người thân chị T. Trong tình huống trên, hành vi của anh H sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự về hành vi cưỡng dâm.

  2.2.2. Khung hình phạt đối với tội cưỡng dâm

• Khung hình phạt tù từ sáu tháng đến năm năm: Mức hình phạt này áp dụng cho trường hợp tội cưỡng dâm không có tình tiết đặc biệt nào, sau khi đã xác định mức độ hậu quả của hành vi.
• Khung hình phạt tù từ ba năm đến mười năm: Áp dụng trong các trường hợp sau:

• Nhiều người cưỡng dâm một người: Có từ hai người trở lên cưỡng dâm cùng một nạn nhân;
• Cưỡng dâm nhiều lần: Nếu tội phạm xảy ra nhiều lần, với số lần cưỡng dâm từ hai trở lên;
• Cưỡng dâm nhiều người: Khi có nhiều nạn nhân từ hai người trở lên;
• Có tính chất loạn luân: Xảy ra khi tội phạm cưỡng dâm người có mối quan hệ huyết thống, bao gồm anh chị em cùng cha mẹ, anh chị em cùng cha khác mẹ hoặc cùng mẹ khác cha;
• Làm nạn nhân có thai: Tình tiết này dựa trên kết quả giám định y tế chuyên môn;
• Gây tổn hại nặng cho sức khỏe của nạn nhân: Đánh giá tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60% dựa vào bản giám định pháp y;
• Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân: Khi tâm lý của nạn nhân bị tác động mạnh mẽ, ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần. Tính tiết này được đánh giá từ 11% đến 45%;
• Tái phạm nguy hiểm: Đối với người phạm tội đã từng bị kết án về các tội rất nghiêm trọng và chưa được xóa án tích, nhưng sau đó lại phạm tội cưỡng dâm;

• Khung hình phạt tù từ bảy năm đến mười tám năm: Áp dụng trong các trường hợp sau;

• Gây tổn hại nặng cho sức khỏe của nạn nhân mà tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 61% trở lên. Đánh giá từ kết quả giám định của Hội đồng giám định pháp y;
• Gây rối loạn tâm thần và hành vi của nạn nhân từ 46% trở lên;
• Biết mình bị nhiễm HIV mà vẫn phạm tội: Khi người phạm tội biết rõ mình nhiễm vi rút HIV nhưng vẫn tiếp tục phạm tội;
• Làm nạn nhân chết hoặc tự sát: Trường hợp này yêu cầu mối quan hệ nhân quả giữa cái chết của nạn nhân và hành vi của người phạm tội. Tội phạm phải được xác định là nguyên nhân dẫn đến cái chết hoặc tự sát của nạn nhân.

• Khung hình phạt tù từ hai năm đến bảy năm: Áp dụng cho trường hợp cưỡng dâm đối với người chưa đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi.
• Hình phạt bổ sung: Ngoài hình phạt chính, người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định trong khoảng thời gian từ một năm đến năm năm, tuỳ thuộc vào từng trường hợp cụ thể.

Xem thêm bài viết: Tội xúc phạm danh dự, nhân phẩm của người khác thì xử lý thế nào?

3. Phân biệt tội hiếp dâm và tội cưỡng dâm

Tội hiếp dâm và tội cưỡng dâm có sự khác biệt đáng lưu ý trong nội dung và đối tượng. Dưới đây là sự khác biệt chính giữa hai loại tội này:

Về hành vi:

Tội hiếp dâm:

• Liên quan đến việc sử dụng vũ lực hoặc đe dọa bằng vũ lực để thực hiện hành vi giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác trái với ý muốn của nạn nhân.
• Có thể bao gồm sử dụng bạo lực hoặc đe dọa đánh đập nạn nhân để buộc họ phải giao cấu.

Tội cưỡng dâm:

• Bao gồm bất kỳ hành vi nào nhằm thực hiện hành vi giao cấu hoặc quan hệ tình dục khác mà nạn nhân phải miễn cưỡng, dưới áp lực, hoặc trong tình trạng không thể tự vệ.
• Tùy theo tình tiết, tội này có thể xảy ra mà không cần sử dụng vũ lực hoặc bạo lực vì nạn nhân đang ở trong tình trạng quẫn bách hoặc phụ thuộc vào người phạm tội.

Về đối tượng:

Tội hiếp dâm:

• Đối tượng của tội hiếp dâm có thể là bất kỳ người nào, không phân biệt độ tuổi hoặc mối quan hệ.

Tội cưỡng dâm:

• Đối tượng của tội cưỡng dâm phải là người đang ở trong tình trạng quẫn bách hoặc phụ thuộc vào người phạm tội.
• Nếu nạn nhân là người dưới 16 tuổi, tùy thuộc vào tình tiết cụ thể, tội này có thể cấu thành tội cưỡng dâm người dưới 16 tuổi hoặc tội hiếp dâm người dưới 16 tuổi, như quy định tại Điều 142 và Điều 144 của Bộ luật hình sự.

Hình phạt:

Tội hiếp dâm:

• Hình phạt tù thấp nhất là 02 năm và cao nhất có thể là tù chung thân.
• Người phạm tội có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định trong khoảng thời gian từ 01 năm đến 05 năm.

Tội cưỡng dâm:

• Hình phạt tù thấp nhất là 01 năm và cao nhất có thể là 18 năm tù.
• Người phạm tội có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định trong khoảng thời gian từ 01 năm đến 05 năm.

Những sự khác biệt này quan trọng để hiểu cách hình phạt được áp dụng và xác định trách nhiệm của người phạm tội trong các trường hợp cụ thể của hành vi cưỡng ép quan hệ tình dục.

Xem thêm bài viết: Ngăn chặn hành vi bạo lực và quy định pháp luật về xử lý hành vi thuê người đánh nhau

Nếu còn bất kỳ băn khoăn nào về vấn đề pháp luật liên quan đến các tội phạm cưỡng ép quan hệ tình dục, đừng ngần ngại liên hệ ngay với Luật Ánh Ngọc để được hỗ trợ tư vấn.